Het vertraagde slaapfasesyndroom (DSPS) [Symptomen, oorzaken en behandelingen]

Het vertraagde slaapfasesyndroom (DSPS)Ken jij het vertraagde slaapfasesyndroom? Dan ben je waarschijnlijk één van de weinigen, want deze slaapstoornis is een relatief onbekend probleem.

Het vertraagde slaapfasesyndroom, ofwel delayed sleep phase syndrome (DSPS), is een stoornis waarbij de slaap minimaal 2 uur later intreedt dan de sociaal geaccepteerde en gewenste bedtijd.

Deze vertraging in bedtijd zorgt ervoor dat je grote problemen hebt met opstaan op het gewenste tijdstip.

Wat is het vertraagde slaapfasesyndroom?

Iemand met DSPS kan bijvoorbeeld niet om 10 uur ’s avonds gaan slapen om de volgende dag rond 6 uur te ontwaken.

Deze persoon zal waarschijnlijk ver na middennacht pas in slaap vallen waardoor hij de grootste moeite heeft om op tijd op te staan.

Mensen met dit syndroom omschrijven zichzelf vaak als ‘nachtuilen’ en zij zijn het scherpst en functioneren het beste tijdens de avond- of nachturen.

Als zij een slaapdagboek zouden bijhouden dan zou hierin te zien zijn dat ze gedurende de werkweek ’s nachts erg kort slapen (overigens zonder midden in de nacht wakker te worden) en in het weekend juist erg lang uitslapen tot vaak in de vroege middag.

Bij het vertraagde slaapfasesyndroom is het slaap-waakritme consequent verschoven naar een tijdstip minimaal twee uur later dan normaal. De biologische klok staat te laat afgesteld. (Nederlands Huisartsen Genootschap, NHG)

Symptomen van DSPS

Symptomen van DSPSHet is vaak bijzonder moeilijk om het vertraagde slaapfasesyndroom vast te stellen omdat veel symptomen ook te linken zijn aan andere slaapstoornissen.

Toch zijn er wel een aantal duidelijke symptomen waar eigenlijk iedereen met DSPS last van heeft, zoals:

Niet op het gewenste tijdstip in slaap kunnen vallen: Deze klacht is vergelijkbaar met mensen die lijden aan slapeloosheid (insomnie).

Slapeloosheidsklachten worden tegenwoordig veelal verergerd door onze drukke werkschema’s waarin we vaak tot laat in de avond werken of gebruik maken van elektronica (smartphone).

Niet op het gewenste tijdstip kunnen ontwaken: Naast het niet in slaap kunnen vallen is een veel gehoorde klacht dat mensen met deze slaapstoornis niet op het gewenste tijdstip kunnen ontwaken en dat ze overdag extreem vermoeid zijn.

Het mag duidelijk zijn dat dit vooral te maken heeft met het feit dat ze bijzonder laat in slaap vallen maar ze wel op een vast (vroeg) tijdstip wakker moeten worden om naar hun werk of school te gaan.

Omdat ze hierdoor lijden aan chronisch slaapgebrek zijn ze daarnaast overdag vaak bijzonder vermoeid, dit is vaak het duidelijkst merkbaar op werkdagen.

Het vertraagde slaapritme staat rechtstreeks in verband met het zogenaamde ‘slaaphormoon’ melatonine welke in dit geval tot diep in de ochtend werkzaam blijft waardoor opstaan erg moeilijk is.

Depressie en gedragsproblemen: Kinderen en volwassenen met het vertraagde slaapfasesyndroom lijden vaak aan een depressie of andere psychologische problemen.

Zo hebben vooral kinderen vaak last van gedragsproblemen en heeft dit veelal te maken met het feit dat ze zich op school niet kunnen concentreren of zelfs lessen missen simpelweg omdat ze moe zijn.

Veel volwassenen gaan anders met hun probleem om en zoeken hun toevlucht in cafeïne om wakker te blijven en alcohol en andere verdovende middelen of slaappillen om sneller in slaap te vallen.

Vrouw depressief

Geen andere slaapproblemen: Het klinkt wellicht gek maar mensen met DSPS hebben over het algemeen geen verdere slaapproblemen.

Wanneer ze uiteindelijk in slaap zijn gevallen slapen ze veelal ongestoord de hele nacht door en kunnen ze prima aan hun gewenste slaaptijd komen als ze hiervoor de tijd krijgen.

Hun biologische klok verschuift de slaap- waakcyclus alleen met twee uur of meer.

Als iemand met vertraagd slaapfase syndroom de kans krijgt om lang uit te slapen lukt hem of haar dit gebruikelijk ook erg eenvoudig en wordt deze persoon zonder problemen de volgende dag fris en fruitig wakker.

Oorzaken van vertraagd slaapfasesyndroom

Hoewel de exacte oorzaak (nog) niet geheel bekend is komt deze slaapstoornis relatief veel voor, namelijk 7% – 12% van alle volwassenen hebben DSPS.

Wetenschappers vermoeden dat de problemen ontstaan gedurende de omschakeling in de biologische klok tijdens de overgang van de pubertijd naar volwassen.

Het is hierbij belangrijk om met nadruk te benoemen dat deze mensen niet met opzet lang wakker blijven en op deze manier zelf hun slaap- waakritme verschuiven, toch zijn er bepaalde gewoontes die de symptomen verergeren.

Het vertraagde slaapfasesyndroom komt het meest voor bij jongvolwassenen maar kan in een enkel geval ook bij jongere kinderen voorkomen.

Hoe wordt uitgestelde slaap vastgesteld?

Vertraagde slaapfasesyndroom vaststellenVertraagde slaap kan enkel en alleen vastgesteld worden op basis van de bevindingen van de patiënt zelf.

In sommige gevallen kunnen de bevindingen bevestigd worden met behulp van een sleep tracker waarmee de slaap kan worden gevolgd.

Hoe denkt het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) over het vertraagde slaapfasesyndroom? In de richtlijnen van huisartsen staat dat ze mensen met deze slaapstoornis altijd doorverwijzen naar een neuroloog voor onderzoek in een slaapcentrum.

Tijdens zo’n slaaponderzoek wordt dan meestal een polysomnogram afgenomen om ook andere slaapstoornissen – zoals slaapapneu – uit te sluiten of juist vast te stellen.

Hierbij wordt vooral gelet op data rondom het melatonine gehalte in het lichaam op verschillende momenten en natuurlijke schommelingen in de lichaamstemperatuur van de patiënt.

Hoe kun je DSPS behandelen?

Je kunt het vertraagde slaapfasesyndroom behandelen en de symptomen van DSPS tegengaan met de volgende tips en adviezen:

Goede slaaphygiëne: Mensen met DSPS moeten er alles aan doen om goede slaapgewoontes en een regelmatig slaap- waakritme te ontwikkelen.

Denk hierbij bijvoorbeeld aan:

  • Zorgen voor een donkere en stille slaapkamer
  • Het gebruik van stimulerende middelen als koffie en energiedrankjes minderen
  • Alcohol en drugs uit je leven bannen
  • Het gebruik van elektronica (blauw licht) laat op de avond vermijden

Verschuif je bedtijd (chronotherapie): Je kunt DSPS op twee manieren aanpakken door middel van het verschuiven van je bedtijd, namelijk je bedtijd vervroegen of juist later naar bed gaan.

  1. Bedtijd vervroegen: Je kunt je biologische klok proberen te vervroegen door vroeger op bed te gaan. Hierna kun je dit na elke “succesvolle” nacht met 5 à 10 minuten verder vervroegen totdat je de voor jou gewenste bedtijd hebt bereikt. Je verschuift hierbij het moment van opstaan niet waardoor dit een aantal weken erg zwaar kan zijn. Dit is waarom je dit het beste doet onder begeleiding van een slaapcoach.
  2. Later naar bed gaan: Bij deze methode verschuif je de bedtijd juist met 1 of 2 uur naar achter totdat je de gewenste bedtijd hebt bereikt. Om deze manier tot een goed einde te brengen moet je waarschijnlijk minimaal een week vrij van werk en andere sociale activiteiten zijn. De gedachte achter deze methode is dat je lichaam sneller went aan een latere bedtijd dan een vroegere bedtijd. Het lijkt me duidelijk dat deze methode ontzettend zwaar en veeleisend is en ook hier geldt dat je deze het beste kunt proberen onder begeleiding van een slaapexpert.

Gemotiveerd en gedisciplineerd blijven: Het is bijzonder belangrijk dat je ook in het weekend en tijdens vakanties een goede slaaphygiëne behoudt.

Door je aan vaste bedtijden te houden houd je je interne biologische klok in “bedwang” en heb je kans deze te resetten.

Pas na 3 maanden kun je jezelf volgens slaapexperts iets meer vrijheid toedichten in het verschuiven van bedtijd voor een bijzondere gebeurtenis.

Let er wel op dat je ook in deze gevallen wél op het gewenste tijdstip opstaat om het ritme niet verder te verstoren.

Daglichtlamp voor lichttherapie

Lichttherapie: Sommige slaapexperts raden patiënten aan om lichttherapie te ondergaan met behulp van een speciale daglichtlamp.

Door jezelf ongeveer een half uur bloot te stellen aan dit heldere licht kun je je biologische klok (circadiane ritme) herstellen.

Daarnaast helpt het ook om je juist ’s avonds in de uren voordat je naar bed gaat minder bloot te stellen aan fel licht, zoals dat van de tv, laptop en smartphone.

Medicatie: Om sneller of op het gewenste tijdstip in slaap te vallen kun je gebruik maken van bijvoorbeeld melatonine-supplementen of andere natuurlijke slaapmiddelen.

Daarnaast zijn er in het verleden ook goede resultaten behaald met het gebruik van cannabis en vitamine B12.

Ik wil je echter wel aanraden om je huisarts te raadplegen voor je medicijnen gaat gebruiken tegen het vertraagde slaapfasesyndroom.